Cách giảm đau bụng ở trẻ, nguyên nhân và hướng dẫn chăm sóc y tế

Đau bụng ở trẻ có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ những vấn đề nhỏ đến các bệnh lý nghiêm trọng hơn. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích các nguyên nhân phổ biến gây đau bụng ở trẻ, đồng thời hướng dẫn chi tiết cách giảm đau và chăm sóc y tế đúng cách cho trẻ.

1. Nguyên nhân gây đau bụng ở trẻ

Đau bụng là một triệu chứng thường gặp ở trẻ em, cũng là một trong những lý do phổ biến nhất khiến các bậc cha mẹ đưa con em mình đến các cơ sở y tế để cấp cứu. Tuy nhiên, việc xác định chính xác nguyên nhân gây đau bụng ở trẻ không phải lúc nào cũng dễ dàng, bởi đây là biểu hiện của nhiều tình trạng sức khỏe khác nhau.

Dưới đây là tổng hợp các nguyên nhân thường gặp gây đau bụng ở trẻ em, được phân loại để cha mẹ dễ dàng tham khảo: [1] [2]

  • Các vấn đề liên quan đến hệ tiêu hóa: Táo bón, đầy hơi, khó tiêu, hội chứng ruột kích thích (IBS), trào ngược dạ dày – thực quản (GERD),...
  • Các vấn đề nhiễm trùng: Viêm dạ dày ruột (do virus hoặc vi khuẩn), nhiễm ký sinh trùng (giun, sán,…),nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI),...
  • Các vấn đề liên quan đến thực phẩm: Dị ứng, không dung nạp lactose hoặc gluten, ngộ độc thực phẩm, ăn quá nhiều hoặc ăn thức ăn khó tiêu,...
  • Các nguyên nhân đau bụng ngoài ổ bụng: Căng cơ bụng do vận động, đau bụng do căng thẳng, lo âu hoặc trầm cảm,...
  • Các bệnh lý nghiêm trọng: Viêm ruột thừa, tắc ruột hoặc xoắn ruột, viêm loét dạ dày, u nang buồng trứng hoặc xoắn tinh hoàn, nhiễm độc (như nuốt phải vật lạ, hóa chất),...

Trong phần lớn các trường hợp, đau bụng ở trẻ em thường không nghiêm trọng và có thể tự khỏi trong vòng vài giờ đến vài ngày. Tuy nhiên, nếu cơn đau kéo dài, tăng dần hoặc kèm theo các dấu hiệu bất thường khác (sốt cao, nôn nhiều, tiêu chảy ra máu,...) cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để được khám và chẩn đoán chính xác.


Hầu hết tình trạng đau bụng ở trẻ em thường thuyên giảm trong vài giờ đến vài ngày

2. Dấu hiệu nhận biết trẻ bị đau bụng

Đau bụng là một triệu chứng thường gặp ở trẻ em, có thể xuất hiện đột ngột hoặc diễn tiến âm thầm, kéo dài, kèm theo nhiều biểu hiện khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân. Dưới đây là những dấu hiệu phổ biến cho thấy trẻ có thể đang bị đau bụng: [2] [3]

  • Trẻ than phiền đau ở vùng bụng (có thể đau lan tỏa hoặc khu trú một vị trí nhất định).
  • Xuất hiện tình trạng nôn ói hoặc cảm giác buồn nôn.
  • Rối loạn đại tiện, thường gặp là tiêu chảy với phân lỏng nhiều lần.
  • Biểu hiện sốt, có thể là sốt nhẹ hoặc sốt cao, tùy thuộc vào nguyên nhân gây đau bụng.
  • Giảm hoặc mất cảm giác thèm ăn, trẻ bỏ bú hoặc ăn ít hơn bình thường.
  • Quấy khóc bất thường, đặc biệt ở trẻ nhỏ chưa biết nói.
  • Co chân lên bụng, dấu hiệu phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ khi bị đau.
  • Khó ngủ, ngủ không sâu giấc hoặc hay giật mình.
  • Mệt mỏi, thiếu năng lượng, không muốn vận động.

Ngoài ra, việc tìm hiểu và ghi nhận đặc điểm cơn đau từ trẻ (nếu trẻ đã biết nói hoặc mô tả cảm giác) cũng rất quan trọng trong quá trình chẩn đoán. Mỗi kiểu đau bụng có thể gợi ý một nguyên nhân khác nhau, giúp bác sĩ xác định hướng điều trị phù hợp: [2]

  • Đau âm ỉ lan tỏa khắp bụng: Đây là kiểu đau phổ biến nhất, thường gặp trong các trường hợp như nhiễm siêu vi đường tiêu hóa, khó tiêu, táo bón hoặc đầy hơi. Trẻ có thể than đau “cả bụng” mà không chỉ rõ được vị trí cụ thể.
  • Đau quặn từng cơn (colic): Là dạng đau xuất hiện thành từng đợt, đột ngột đau rồi lại hết, thường kèm theo khóc hoặc quằn quại ở trẻ nhỏ. Tình trạng này thường liên quan đến tăng nhu động ruột do đầy hơi, rối loạn tiêu hóa hoặc đau bụng sinh lý ở trẻ sơ sinh (khóc dạ đề).
  • Đau co thắt, kèm tiêu chảy: Trẻ có thể bị đau bụng theo từng cơn, đi kèm với tiêu chảy, thường là do nhiễm trùng đường ruột, ăn phải thức ăn không hợp vệ sinh hoặc do rối loạn tiêu hóa sau ăn.
  • Đau nhói ở một vị trí cụ thể: Nếu trẻ chỉ vào một điểm đau rõ ràng, chẳng hạn như vùng bụng dưới bên phải, cha mẹ cần cảnh giác với các tình trạng nghiêm trọng hơn như viêm ruột thừa, viêm túi mật, thoát vị bẹn, hoặc vấn đề liên quan đến buồng trứng hoặc tinh hoàn ở trẻ lớn hơn.


Đau bụng ở trẻ có thể khởi phát đột ngột hoặc âm ỉ kéo dài

3. Cách điều trị bệnh đau bụng ở trẻ

Chăm sóc tại nhà

Phần lớn các trường hợp đau bụng ở trẻ em thường không nghiêm trọng và có thể được chăm sóc tại nhà với các biện pháp đơn giản. Tuy nhiên, việc theo dõi sát sao các triệu chứng và áp dụng đúng cách chăm sóc là rất quan trọng để giúp trẻ nhanh chóng hồi phục.

Các biện pháp hỗ trợ tại nhà (chỉ áp dụng cho trường hợp đau bụng nhẹ, không có dấu hiệu nguy hiểm): [2]

  • Cho trẻ nằm yên nghỉ ngơi, hạn chế vận động để quan sát xem cơn đau có thuyên giảm không.
  • Khuyến khích trẻ uống nước lọc hoặc dung dịch bù nước (ORS) từng ngụm nhỏ để tránh mất nước.
  • Giúp trẻ đi vệ sinh nếu nghi ngờ táo bón là nguyên nhân gây đau bụng.
  • Tránh cho trẻ ăn thức ăn đặc trong vài giờ đầu, sau đó có thể cho ăn nhẹ với những thực phẩm dễ tiêu như cháo loãng, cơm mềm, bánh quy, chuối hoặc táo nghiền.
  • Tránh các thực phẩm gây kích ứng dạ dày, bao gồm:
    • Đồ uống có gas hoặc chứa caffeine.
    • Trái cây chua (cam, chanh, bưởi).
    • Sữa và các sản phẩm từ sữa.
    • Thức ăn chiên, nhiều dầu mỡ.
    • Đồ ăn cay hoặc chứa nhiều gia vị.

Lưu ý: Không tự ý cho trẻ dùng thuốc giảm đau như aspirin, ibuprofen,... nếu chưa có chỉ định của bác sĩ.


Phần lớn các trường hợp đau bụng ở trẻ em là không nghiêm trọng

Dùng thuốc

Khi trẻ bị đau bụng nhẹ và có biểu hiện khó chịu, cha mẹ có thể cân nhắc sử dụng thuốc giảm đau theo hướng dẫn từ bác sĩ hoặc dược sĩ. Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần hết sức thận trọng để đảm bảo an toàn cho trẻ.

Paracetamol thường là lựa chọn ưu tiên và an toàn trong việc giúp giảm đau hoặc hạ sốt nhẹ ở trẻ em. Hiện nay, Paracetamol có nhiều dạng bào chết như gói bột sủi, viên đặt hậu môn, viên nén, viên nang,... Tuy nhiên gói bột sủi & viên đặt hậu môn là phổ biến do có nhiều hàm lượng phù hợp với mức cân nặng của con & dạng bào chế tiện lợi phù hợp với mọi nhu cầu sử dụng:

  • Bột sủi Paracetamol có nhiều hàm lượng như 80mg, 150mg, 250mg, giúp cha mẹ dễ dàng chọn liều phù hợp theo cân nặng của bé. Đặc biệt, dạng bột gói có thể hòa tan với cháo, nước trái cây hoặc sữa cho bé dễ uống.
  • Viên đặt hậu môn là lựa chọn phù hợp cho bé đang sốt cao, có nôn ói, không uống được thuốc hoặc đang ngủ. Trên thị trường hiện có đủ các hàm lượng 80mg, 150mg và 300mg.

Phụ huynh cần tuân thủ nghiêm ngặt liều lượng thuốc dựa trên cân nặng và độ tuổi của trẻ, đồng thời đọc kỹ hướng dẫn sử dụng được cung cấp trên bao bì sản phẩm hoặc tham khảo ý kiến của bác sĩ/dược sĩ trước khi tiến hành cho trẻ dùng thuốc. Cụ thể, liều dùng cho trẻ em: 10-15 mg/kg/lần, cách 4-6 tiếng. Không vượt quá 60 mg/kg/ngày. [1]

Tuy nhiên, Paracetamol không hiệu quả trong các nguyên nhân đau bụng có liên quan đến co thắt cơ trơn nội tạng, chẳng hạn như: Viêm ruột thừa, viêm túi mật, sỏi thận/sỏi mật, đau bụng co thắt do đầy hơi, tiêu chảy, hội chứng ruột kích thích, viêm vùng chậu, viêm tuyến tiền liệt,... Trong các trường hợp này, việc dùng Paracetamol đơn thuần có thể không đủ, thậm chí có thể làm lu mờ triệu chứng quan trọng, gây chậm trễ trong chẩn đoán cấp cứu. Do đó, cần phối hợp thêm với thuốc giãn cơ trơn hoặc thuốc chống viêm phù hợp theo từng nguyên nhân cụ thể.

Tuyệt đối không tự ý sử dụng aspirin cho trẻ, do nguy cơ tiềm ẩn gây ra hội chứng Reye – một tình trạng bệnh lý hiếm gặp nhưng vô cùng nguy hiểm đối với trẻ em. Ngoài ra, tránh sử dụng các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen nếu không có chỉ định của bác sĩ, đặc biệt khi chưa rõ nguyên nhân gây đau bụng. [1] [2]


Paracetamol thường là lựa chọn ưu tiên và an toàn giúp giảm đau hoặc hạ sốt nhẹ ở trẻ em

4. Khi nào trẻ bị đau bụng cần sự chăm sóc y tế?

Hầu hết các trường hợp đau bụng ở trẻ đều nhẹ và có thể tự khỏi sau vài giờ đến vài ngày. Tuy nhiên, nếu cơn đau kéo dài quá 24 giờ, trở nặng hoặc khi phụ huynh cảm thấy bất an về tình trạng của trẻ, việc đưa trẻ đến thăm khám bác sĩ chuyên khoa là cần thiết để xác định chính xác nguyên nhân và có biện pháp can thiệp kịp thời.

Đặc biệt, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức nếu trẻ xuất hiện bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào sau đây: [2] [3]

  • Đau bụng dữ dội, không thuyên giảm dù đã dùng thuốc giảm đau.
  • Cơn đau liên tục tái diễn hoặc di chuyển vị trí (ví dụ: từ quanh rốn lan sang hố chậu phải – dấu hiệu viêm ruột thừa).
  • Trẻ lờ đờ, khó đánh thức, mệt mỏi hoặc vã mồ hôi, da tái nhợt.
  • Sốt cao trên 38°C kèm đau bụng.
  • Nôn liên tục, nôn ra dịch xanh, hoặc không thể giữ được nước trong hơn 24 giờ.
  • Có máu trong phân hoặc trong bãi nôn.
  • Trẻ không đi ngoài được, đặc biệt nếu kèm theo nôn ói – dấu hiệu nghi ngờ tắc ruột.
  • Trẻ bỏ bú, không chịu uống nước, dấu hiệu mất nước rõ rệt.
  • Gặp vấn đề khi tiểu tiện (tiểu buốt, tiểu ít, không tiểu được).
  • Trẻ sơ sinh có dưới 4 lần thay tã ướt mỗi ngày, biểu hiện rõ mất nước.
  • Phát ban kèm đau rát, có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng hoặc phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
  • Có u cục bất thường ở vùng bẹn hoặc vùng bụng dưới.
  • Xuất hiện phát ban đau rát hoặc vết thương sau chấn thương vùng bụng (ví dụ: té ngã, va đập mạnh).
  • Đau bụng kèm theo sụt cân không rõ nguyên nhân, chán ăn kéo dài hoặc dấu hiệu suy kiệt.
  • Trẻ đang điều trị ung thư hoặc có bệnh lý nền mạn tính.

Ngoài những dấu hiệu đã đề cập, bất kỳ biểu hiện bất thường nào ở trẻ khiến phụ huynh cảm thấy lo ngại về tình trạng sức khỏe thì cần đưa trẻ đi khám ngay. Việc can thiệp y tế sớm giúp phòng ngừa biến chứng nguy hiểm và đảm bảo trẻ được điều trị đúng cách, kịp thời.


Nếu cơn đau kéo dài quá 24 giờ, trở nặng thì cần đưa trẻ đi thăm khám bác sĩ ngay lập tức

5. Phòng ngừa cơn đau bụng ở trẻ

Tình trạng đau bụng ở trẻ nhỏ có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, phần lớn trong số đó liên quan mật thiết đến chế độ dinh dưỡng, thói quen sinh hoạt hàng ngày và môi trường sống xung quanh. Việc chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa một cách khoa học không chỉ góp phần bảo vệ sức khỏe toàn diện của trẻ mà còn giảm thiểu đáng kể nguy cơ phải can thiệp y tế.

Dưới đây là những biện pháp hiệu quả giúp phòng tránh cơn đau bụng ở trẻ: [2]

  • Duy trì chế độ ăn uống cân bằng, giàu chất xơ từ rau xanh và trái cây để hỗ trợ tiêu hóa.
  • Hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, chiên rán hoặc quá cay nóng.
  • Cho trẻ uống đủ nước mỗi ngày để tránh táo bón và hỗ trợ hoạt động của hệ tiêu hóa.
  • Chia nhỏ bữa ăn, tránh để trẻ ăn quá no hoặc ăn quá nhanh.
  • Hạn chế các loại thực phẩm dễ gây đầy hơi, như đậu, nước có gas, bắp cải sống.
  • Khuyến khích trẻ vận động thường xuyên, phù hợp với độ tuổi.
  • Giữ vệ sinh an toàn thực phẩm, đảm bảo thức ăn được nấu chín kỹ và bảo quản đúng cách.

Ngoài ra, để giảm thiểu nguy cơ ngộ độc hoặc việc trẻ vô tình nuốt phải dị vật, phụ huynh cần đặc biệt lưu ý: [2]

  • Cất giữ tất cả các loại hóa chất, chất tẩy rửa và thuốc men trong bao bì gốc và đặt ở những vị trí ngoài tầm với của trẻ.
  • Không để trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 3 tuổi, chơi đùa với các vật dụng nhỏ, sắc nhọn hoặc có khả năng nuốt được.
  • Luôn giám sát trẻ trong quá trình ăn uống và vui chơi, đặc biệt đối với trẻ dưới 3 tuổi.


Duy trì chế độ ăn uống cân bằng giúp phòng ngừa cơn đau bụng ở trẻ do táo bón, đầy hơi

Hy vọng rằng những thông tin về nguyên nhân và hướng dẫn chăm sóc y tế cho tình trạng đau bụng ở trẻ trong bài viết này sẽ giúp các bậc cha mẹ có thêm kiến thức và sự tự tin trong việc chăm sóc con. Hãy áp dụng những biện pháp giảm đau an toàn và luôn nhớ đến sự hỗ trợ của các chuyên gia y tế khi cần thiết để đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho trẻ.

#VienSuiGiamDauHaSot #giảmnhanhđausốt #HieuQua #NhanhChong

Nguồn tham khảo:

  1. Abdominal pain in children: https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/abdominal-pain-in-children (Truy cập ngày: 22/04/2025)
  2. Abdominal pain - children under age 12: https://medlineplus.gov/ency/article/007504.htm (Truy cập ngày: 22/04/2025)
  3. Abdominal pain: https://www.rch.org.au/kidsinfo/fact_sheets/Abdominal_pain/ (Truy cập ngày: 22/04/2025)

EFF ART 039 27-08-2025

Powered by Froala Editor